حزب سوسیالیست و انتقال حکومت از قاجار به پهلوی
نویسنده: کمال الدین طباطبایی
در دورۀ قاجاریه، پیش از پدید آمدن نظام مشروطه، مقدرات سیاسی ایران توسط دو کانون داخلی و خارجی رقم زده میشد؛ دستگاه سلطنت مطلقۀ قاجاریه و دولتهای استعماری روسیه و انگلیس. پیروزی انقلاب مشروطه موجب شد نیروی سومی در تصمیمگیریهای سیاسی کشور ظاهر شود و آن مجلس شورای ملی بود. تشکیل مجلس شورای ملی را از دو زاویه میتوان نگریست: نیروها و جریاناتی که این نظام نوین را شکل دادند، و میزان نقش و تاثیری که این نظام جدید میتوانست ایفا کند. در توضیح مقولۀ نخست باید گفت که یکی از جریانات مهم که در ایجاد نظام مشروطه شرکت داشت، جریان سوسیال دموکراسی بود. این جریان که ملهم از تحولات اروپا به خصوص روسیه بود، خواستار اصلاح کلیۀ ارکان جامعه مطابق الگوی سوسیالیستی گردید. این جریان مدتی پیش از پیروزی انقلاب مشروطه بیشتر از طریق روشنفکران ایرانی حاضر در باکو در میان اصلاحگران و انقلابیون ایرانی رسوخ یافت و خواستههای آن پس از سرنگونی استبداد صغیر عمدتا به وسیلۀ کسانی که حزب دموکرات را تشکیل دادند، پیگیری شد.